Acessibilidade / Reportar erro

Philodendron Schott (Araceae): morfologia e taxonomia das espécies da Reserva Ecológica de Macaé de Cima - Nova Friburgo, Rio de Janeiro, Brasil1 1 Parte da Dissertação de Mestrado apresentada a Coordenação do Curso de Pós-Graduação (Botânica) do Museu Nacional/Universidade Federal do Rio de Janeiro.

RESUMO

O presente trabalho trata da morfologia e do estudo taxonômico das espécies do gênero Philodendron Schott, ocorrentes na Reserva Ecológica de Macaé de Cima, Distrito de Macaé de Cima, Município de Nova Friburgo, Estado do Rio de Janeiro, Brasil. Foram estudadas 10 espécies, a saber: P. altomacaense Nadruz et Mayo, P. appendiculatum Nadruz et Mayo, P. edmundoi Barroso, P. eximium Schott, P fragile Nadruz et Mayo, P. hatschbachii Nadruz et Mayo, P. ochrostemon Schott, P. ornatum Schott, P. propinquum Schott e P. roseopetiolatum Nadruz et Mayo sendo 3 endêmicas da área estudada - P. altomacaense, P. fragile e P. roseopetiolatum. As espécies P. eximium, P. imperiale, P. dolosum e P. ornatum foram lectotipificadas e P. ambiguum e reduzido a sinônimo de P. propinquum. O tratamento taxonômico dado às espécies do gênero em apreço inclui ilustrações, descrições, distribuição geográfica, uma chave dicotômica para identificação das espécies, comentários acerca da morfologia e sobre seus ambientes naturais e classificação da categoria conservacionista pelos critérios da International Union for Conservation of Nature and Natural Resources (IUCN).

Palavras Chaves:
Araceae; Philodendron; Taxonomia; Rio de Janeiro

ABSTRACT

This study consists of morphological and taxonomic treatment of the species of the genus Philodendron Schott which occur in the Ecological Reserve of Macaé de Cima, Macaé de Cima District, Municipality of Nova Friburgo, Rio de Janeiro State, Brazil. Ten species were studied: Philodendron altomacaense Nadruz et Mayo, P. appendiculatum Nadruz et Mayo, P. edmundoi Barroso, P. eximium Schott, P. fragile Nadruz et Mayo, P. hatschbachii Nadruz et Mayo, P. ochrostemon Schott, P. ornatum Schott, P. propinquum Schott and P. roseopetiolatum Nadruz et Mayo. Of which three of these species are endemic to the study area, as far as presently know - P. altomacaense, P. fragile and P. roseopetiolatum. The species names P. eximium, P. imperiale, P. dolosum and P. ornatum are lectotypified and P. ambiguum is reduced to the synonymy of P. propinquum. The taxonomic treatment includes illustrations, descriptions, geographical distribution, a dichotomous key for identification of the species, commentary on the morphology of the species, on their natural habitats, and of their conservation status according to the criteria of the International Union for Conservation of Nature and Natural Resources (IUCN).

Keywords:
Araceae; Philodendron; Taxonomy; Rio de Janeiro

Texto completo disponível apenas em PDF.

  • 1
    Parte da Dissertação de Mestrado apresentada a Coordenação do Curso de Pós-Graduação (Botânica) do Museu Nacional/Universidade Federal do Rio de Janeiro.

AGRADECIMENTOS

À Prof.a Dr.a Graziela Maciel Barroso pela orientação e incentivo nos trabalhos com a família Araceae; ao Prof. Dr. Simon J. Mayo pela valiosa coorientação e amizade ao longo das pesquisas com o grupo; aos amigos Dra. Denise P. da Costa, Prof. Bruno C. Kurtz, Profª Angela S. da F. Vaz, Profª Andrea Kurtz, Prof. Dr. Jorge Fontella Pereira, Dra. Nilda Marquete, Dra. Maria da Conceição Valente e Profª Marli Pires M. de Lima pelas valiosas críticas e sugestões dadas; às Dras. Cássia Sakuragui (Universidade Estadual de Maringá), Profª Flávia C. Ramalho (Universidade Federal Rural de Pernambuco) e Profª Dra. Regina Helena Potsch pela amizade, incentivo e sugestões em todos os momentos; ao Prof. Eduardo Dalcin, Profª Adriana Schnoor e toda a equipe do CISMA/NCC (Jardim Botânico do Rio de Janeiro) pela ajuda na organização dos dados em computador; aos amigos David e Isabel Miller pela amizade e apoio nas excursões a Reserva Ecológica de Macaé de Cima; à Coordenação do Programa Mata Atlântica (IBAMA/SHELL) pelo apoio na realização das excursões; à ilustradora Maria Teresa Reif pelas maravilhosas estampas em aquarela e nanquim; ao Prof. Dr. Jorge Pedro Pereira Carauta pela ajuda na organização nomenclatural de algumas espécies; aos coletores Jorge Caruso e Luiz Cláudio S. Silva pela ajuda na coleta dos materiais; aos curadores dos herbários nacionais e estrangeiros e suas equipes no pronto atendimento no envio dos materiais botânicos solicitados; as bibliotecas do Jardim Botânico do Rio de Janeiro, Museu Nacional do Rio de Janeiro e do Royal Botanic Gardens, Kew pelo carinho e atenção dos seus funcionários no empréstimo e envio das bibliografias tão necessárias a realização deste trabalho; aos colegas da turma de mestrado que sempre estiveram prontos para apoiar e incentivar; ao CNPq e FAPERJ pelo apoio financeiro; a Fundação Botânica Margaret Mee pela bolsa concedida para os trabalhos realizados no Royal Botanic Gardens, Kew; a Coordenação de Pós-Graduação em Botânica do Museu Nacional pelo pronto atendimento às necessidades que, porventura, apareceram para a realização da dissertação.

REFERÊNCIAS BIBLIOGRÁFICAS

  • Barroso, G.M. 1957. Araceae Novae. Arch. Jard. Bot. Rio de Janeiro 15 :89-112.
  • Blume, C.L. 1837. Rumphia 1 :73-154, tt. 2737, 65-66, Leiden.
  • Bogner, J. 1987. Morphological Variation in Aroids. Aroideana 10(2) :4-16.
  • Bown, D. 1988. Aroids - Plants of the Arum family. Timber Press, Portland, oregon, London. p.256.
  • Bunting, G.S. 1975. Nuevas espécies para la revision de las Araceas venozolanas. Acta Bot. Venez. 10 (1-4): 263-335.
  • ____________. 1980. Sinopsis de las Araceae de Venezuela. Revista Fac. Agron. univ. Nac. La Plata (Maracay) 10 (14): 139-290.
  • ____________. 1984. Philodendron In S.M. Walters et al. (eds.) European Garden Flora vol. II. Monocotyledons. (Part II): 91-94.
  • ____________. 1986. New taxa of Venezuelan Araceae. Phytologia 60(5): 293-344.
  • ____________. 1987. Two news species of Brazilian Philodendron (Araceae). Phytologia 61(7): 441-443.
  • ____________. 1988. New taxa of Venezuelan Araceae (II). Phytologia 64: 466-478 [Philodendron only].
  • Carauta, J.P.P. 1989. Ficus (Moraceae) no Brasil: Conservação e taxonomia. Albertoa 2: 317-322.
  • Coelho, M.A.N. 1998. Cinco espécies novas do gênero Philodendron Schott (Araceae) para o Brasil. Bolm. Botânica univ. São Paulo 17: 47-60.
  • Croat, T.B. 1985. Collecting and preparing specimens of Araceae. Ann. Missouri Bot. Gard. 72 :252-258.
  • ____________. 1986. A Revision of Philodendron (Araceae) for Central America and the West Indies. Manuscrito. 45pp.
  • ____________. 1988. Ecology and Life Forms of Araceae. Aroideana 11(3) 53pp., il.
  • Departamento Nacional De Meteorologia 1992. Normais Climatológicas 1961-1990. Brasília. Secretaria Nacional de Irrigação. Ministério da Agricultura e Reforma Agrária. 83p.
  • Endlicher, S. 1837. Genera plantarum 1(3) :237.
  • Engler, A. 1878. Araceae. In C.F.P. von Martius, Flora Brasiliensis 3(2): 25-224, tt. 2-52. F. Fleischer, Leipzig.
  • Engler, A. 1879. Araceae. In A. & C. De Candolle, Monographiae Phanerogamarum 2: 1-681, Masson, Paris.
  • ____________. 1899. Beiträge zur Kenntnis der Araceae I.. 16. Revision der Gattung Philodendron Schott. Bot. Jahrb. Syst. 26 :509-564.
  • Gottsberger, G. & Amaral, A. 1984. Pollination strategies in Brazilian Philodendron species. Ber. Deutsch. Bot. Ges. 97 (34) :391-410.
  • Grayum, M.H. 1990. Evolution and Phylogeny of the Araceae. Ann. Missouri Bot. Gard. 77 :628-697.
  • ____________. 1996. Revision of Philodendron Subgenus Pteromischum (Araceae) for Pacific and Caribbean Tropical America. Systematic Botany Monographs 47: 1-233.
  • Holmgren, P.K.; Keuken, W. & Schofield, E.K. 1981. Index Herbariorum. Part I. The Herbaria of the World. 7ª ed. F. A. Stafleu Editor geral, Bohn, Schelthema & Holkema, Utrecht/Antwerpen; W. Junk B. V., Publishers, The Hague/Boston, 452pp.
  • Hueck, K. 1972. As Florestas da América do Sul. Ed. Universidade de Brasília, Ed. Polígono S.A., São Paulo, 466pp., il.
  • Koch, C. 1853. Zantedeschia asperata In: A. Braun, Klotzsch, C. Koch et Bouché, Index Seminum in horto berolinense anno 1853 collectorum. Appendix specierum novarum et minus cognitarum quae in Horto Regio Botânico Berolinense Coluntur, p.15 [p.5 of reprint edition]. Berlin
  • ____________. 1855. Philodendron asperatum In: C. Koch Index Seminum in horto botânico berolinense anno 1855 collectourm. Appendix Generum et Specierum novarum et minus cognitarum, quae in Horto Regio Botânico Berolinense Coluntur, p.4. Berlin
  • ____________. 1855. Philodendron saueranum. In: C. Koch Index Seminum in horto botânico berolinense anno 1855 collectorum. Appendix Generum et Specierum novarum et minus cognitarum, quae in Horto Regio Botânico Berolinense Coluntur, p.3. Berlin
  • Koch, C. & Sauer, F.L.F. 1854. Philodendron eximium. In: C. Koch index seminum in horto botânico berolinense anno 1854 collectorum. Appendix Generum Specierum novarum et minus cognitarum, quae in Horto Regio Botânico Berolinense Coluntur, p.8. Berlinn
  • Kramer, J. 1974. Philodendron Scribners Sons, New York. 87pp.
  • Krause, K. 1913. Araceae-Philodendroideae-Philodendrinae. In A. Engler (ed.), Das P lanzenreich 60 (IV.23Db) :1-143. W. Engelmann, Leipzig.
  • Kress, W.J. 1986. The systematic distribution of vascular epiphytes: An update. Selbyana 9 :2-22.
  • Kunth, C.S. 1841. Enumeratio Plantarum.. 3 :46-52, Stuttgart et Tübingen.
  • Lawrence, G.H.M.; Buchhein, A.F.G.; Daniels, G.S. & Dolezal, H. (Eds.). 1968. Botânico - Periódico - Huntianum. Hunt Botanical Library, Pittsburgh, Pa., 1063pp.
  • Lima, H.C. de & Guedes-Bruni, R.R. 1997. Serra de Macaé de Cima: Diversidade Florística e Conservação em Mata Atlântica. Rio de Janeiro, Instituto de Pesquisas Jardim Botânico do Rio de Janeiro, 345p.
  • Mayo, S.J. 1985. Araceae In R.M. Polhill (ed.), Flora of Tropical East Africa. Rotterdam/Boston: A.A. Balkema.
  • _________. 1986a. Araceae. In F. Cope & D. Philcox (Eds.), Flora of Trinidad & Tobago, Vol. III, part IV, :291-367. Ministry of Agriculture, Lands and Food Production, Trinidad.
  • ____________. 1986b. Systematics of Philodendron Schott (Araceae) with special reference to inflorescence characters. Ph.D. Thesis, Univ. Reading, UK.
  • ____________. 1988. Aspectos da evoluçäo e da geografia do gênero Philodendron Schott (Araceae). Acta Bot. Bras. 1(2) :27-40. Supl.
  • ____________. 1989. Observations of gynoecial structure in Philodendron (Araceae). Bot. J. 100 :139-172. 31 figs.
  • ____________. 1990a. History and infrageneric nomenclature of Philodendron (Araceae). Kew Bulletin 45(1) :37-71.
  • ____________. 1990b. Problems of speciation, biogeography and systematics in some Araceae of the Brazilian Atlantic Forest. in Watanabe, S. et al., Anais do II Simpósio de Ecossistemas da Costa Sul e Sudeste Brasileira, São Paulo, Brasil 1 :235-258.
  • ____________. 1991. A revision of Philodendron subgenus Meconostigma (Araceae). Kew Bull 46(4) :601-681.
  • ____________. Coelho, M.A.N., Ramalho, F.C. et Sakuragui, C. 1994. Checklist das Araceae do Brasil. Manuscrito, versão 6, 74pp.
  • ____________, Bogner, J. & Boyce, P.C. 1997. The Genera of Araceae. The european Union by Continental Printing, Belgium. 370pp.
  • Nicolson, D.H. 1960. A brief review of classifications in the Araceae. Baileya 8(2) :62-67.
  • Nimer, E. 1989. Climatologia do Brasil. IBGE, Departamento de Recursos Naturais e Estudos Ambientais, 2ª ed., 422pp., il.
  • Oliveira, V. et al. 1983. Pedologia. Levantamento Exploratório de Solos. In: Projeto RadamBrasil, Levantamento de Recursos Naturais vol. 32, folhas SF 23/24, Rio de Janeiro/Vitória, :385-552.
  • Peyritsch, J.J. 1879. Aroideae Maximilianae, Vienna, Gerold.
  • Plowman, T. 1969. Folk Uses of New World Aroids. Econ. Bot. 23 :97-122.
  • Programa Mata Atlântica. 1990. Relatório final. Jardim Botânico do Rio de Janeiro/IBAMA, Linhas de Ação em Botânica/CNPq, Instituto Pró-Natura, The John D. & Catherine T. MacArthur Foundation, Shell Brasil S.A., 220pp.
  • Putz, F.E. & Holbrook, N.M. 1986. Notes on the natural history of hemiepiphytes. Selbyana 9 :64-69.
  • Schott, H.W. 1832. Araceae. In H.W. Schott & S. Endlicher, Meletemata Botanica, :16-22 [Philodendron: 19-20], Vienna.
  • ____________. 1853. Pflanzenskizzen. Oesterr. Bot. Wochenbl. III (48) :378.
  • ____________. 1856. Synopsis Aroidearum, 140pp. typis congregationis mechitharisticae, Vienna.
  • ____________. 1857. Icones Aroidearum, 40 plates, Vienna.
  • ____________. 1859. Aroideenskizzen. Oesterr. Bot. Z.IX. (3) :99.
  • ____________. 1860. Prodromus Systematis Aroidearum, typis congregationis mechitharisticae, 602 pp. Vienna.
  • ____________. 1865. Philodendron imperiale Schott in: Oestrr. Bot. Z. 15 :71.
  • ____________.1865. Philodendron dolosum Schott in loc. cit. 15 :71.
  • ____________. 1984. Icones Aroideae et Reliquiae. Microfiche Edition, index editado por D.H. Nicolson, IDC AG, Zug, 29pp.
  • Stafleau, F.A. 1967. Taxonomic Literature. Inter - Documentation Company A.G., Zug, Switzerland, 556pp.
  • Stearn, W.T. 1993. Botanical Latin, ed. 4, David & Charles, Newton Abbot. Great Britain, 566pp.
  • Stellfeld, C. 1950. As Aráceas da "Flora Fluminensis". Arq. Mus. Paranaense 8 :165-188.
  • Vellozo, J.M. da C. 1831 (1827). Araceae in: Flora Fluminensis Icones 9, t.112.
  • ____________. 1881. Florae Fluminensis Icones. Paris, 9, tab. 112. 1831 (1827); in Arch. Mus. Nac. Rio de Janeiro 5 :387. 1881.

Datas de Publicação

  • Publicação nesta coleção
    Jan-Dec 2000
Instituto de Pesquisas Jardim Botânico do Rio de Janeiro Rua Pacheco Leão, 915 - Jardim Botânico, 22460-030 Rio de Janeiro, RJ, Brasil, Tel.: (55 21)3204-2148, Fax: (55 21) 3204-2071 - Rio de Janeiro - RJ - Brazil
E-mail: rodriguesia@jbrj.gov.br