Acessibilidade / Reportar erro

Edição semidiplomática

Semidiplomatic edition

DOSSIÊ: PESTILÊNCIAS E CURAS DA MEDICINA QUINHENTISTA

Edição semidiplomática

Semidiplomatic edition

Maria Carlota Rosa; Diana Maul de Carvalho; Dante M. Teixeira

[Fol. a1]

[Imagem. As armas reais ao alto, no centro. À direita, um edifício onde se vê uma vela acesa e, sobre os degraus da entrada, uma criança enfaixada. De pé, ao lado da porta onde está a criança, a figura de um homem, que pode ser um médico ou um clérigo. Ao fundo, um castelo. A gravura e o título da obra, sob ela, estão ladeados por tarjas.]

1. ¶Modus curandi cum balsamo

2. atque aplicatio & eius quibusius fra=

3. cturis et cicatricibus vulneribus=

4. que facile subleuandis.

Modo de se curar com um bálsamo e sua aplicação em qualquer fratura, cicatriz ou ferida facilmente tratadas3

[Fol. a4v]

[Imagem. Marca do impressor, ladeada por tarjas.]

Edição Semidiplomática

Semidiplomatic edition

[Fol. a1v]

Prologus

5. CUm casus diuersaque pericula ine=

6. fabilis diuinaque sapientia morta

7. libus in dies atque horis emine

8. re presciret laboribus mortique na

9. tos visum est authori nature vt

10. quos eterno mortis orcho suo

11. inextimabili sanguine liberauit eosdem aduersa va=

12. litudine laborantes suis infinitis farmacis pros=

13. peram valetudinem consulere inter cetera vnum ad=

14. mirabile atque inextimabile immensa bonitas suo

15. propenso nimine balsamum nobis prestitit: quod

16. nihil cicratrisatum laceratum prorsus corruptum

17. membrum non restauret & ad suam pristinam inco

18. lumitatem breui restituet. Caeterum nequi vestrum

19. sit mirum lectores candidissimi exclametque fabulam

20. vt comico verbo vtar incepto periculum facite

21. quod vobis vsu fiat gratiasque inmensae bonitati

22. referamus qui nobis nostra memoria tamm salutis

23. prestitit vale.

Tradução

Translation

Prólogo

Visto que um infortúnio, diversos perigos ou uma inefável e divina sabedoria dada aos mortais todos os dias e horas tinham por fim destiná-los aos sofrimentos e à morte, uma Bondade Infinita, de muito bom grado, forneceu-nos um bálsamo, que apareceu para, com seus infinitos fármacos, libertar da morte eterna aqueles mesmos que padecem de uma saúde adversa e para se ocupar da boa saúde através de um admirável e inestimável caminho: posto que posto que absolutamente nada restaura um membro corroído, cicatrizado e dilacerado, este (bálsamo) o devolverá ao seu antigo estado em pouco tempo. absolutamente anda restaura um membro corroído, cicatrizado e dilacerado, este (bálsamo) o devolverá, em pouco tempo, à sua prístina incolumidade. O restante de vós, amabilíssimo leitores, não se admire e recite a fábula para que, empreendido o termo comido de que me sirvo, se dê mostras de que este é útil e agradeçamos à Bondade Infinita que, em nossa tão grande memória de salvação, para nós é mais útil. Adeus.

Edição Semidiplomática

Semidiplomatic edition

[Fol. a2]

De modo curandi cum balsamo.

1. NOta de applicatione in vulneribus.

2. Si aliquis fuerit vulneratus in quali=

3. bet parte corporis: et illud vulnus tan=

4. tum fuerit in parte carnosa: tunc po

5. natur parum de isto liquore supra lo=

6. cum vulneris: et postea stringatur cum binda incar=

7. natiua suauiter: & non remutetur vsquequo vulnus

8. fuerit consolidatum. Et ista consolidatio fit per spa=

9. cium vnius diei vel duorum. Et hoc perme est valde

10. expertum. Et debetis notare que si aliquis dolor for=

11. sitam subuenisset: et iste dolor fuerit intolerabilis:

12. tunc in tali casu debetis adiuuare cum remedijs alia

13. rum medicinarum / tanden vt dolor sedetur. Et hoc

14. tantum debetis intelligere in vulnere simplici: quia

15. in vulnere composito alio modo debet applicari. Si

16. aliquis fuerit vulneratus et tale vulnus fuerit mag=

17. num: tunc antequam apponatur istud balsamum debetis

18. inspicere ad illas quatuor intentiones quaes cirur=

19. gici experti faciun et posteat vt partes iam fuerint ad

20. gregate: tunc apponatur desuper vel vngatur totum

21. vulnus cum isto balsamo: et ita embiudetur sicut pre=

22. cipiunt doctores. Et isto modo debetis applicare

23. quolibet die vsquequo vulnus fuerit consolidatum:

24. et sine aliquo dubio imbreuiori tempore sanabitur.

a ij.

Tradução

Translation

Sobre o modo de curar com bálsamo

Nota sobre a aplicação nas feridas. Se alguém se ferir em alguma parte do corpo, e se essa ferida for somente na parte carnosa, então aplique um pouco desse líquido no local da ferida. Depois, que pressione suavemente com uma compressa encarnadora, não removendo-a até que a ferida cicatrize. E essa cicatrização poderá ocorrer no espaço de um ou dois dias. Esse remédio é muito conhecido. Saiba que, se surgir alguma dor, e se essa dor for intolerável, nesse caso, então, deve-se recorrer a remédios de outras medicinas, a fim de sanar a dor. Deve-se proceder assim apenas em feridas simples, pois em feridas compostas deve-se proceder de outro modo. Se alguém se ferir, e se essa ferida for grande, então, antes de aplicar esse bálsamo, deve-se observar aqueles quatro pressupostos que experientes cirurgiões fazem, de modo que posteriormente as partes já fechem. Portanto, deve-se colocar por cima ou ungir toda a ferida com esse bálsamo. Isto feito, deve-se cobrir com uma compressa, conforme prescrevem os doutores. Assim, isto deve ser aplicado todos os dias, até que a ferida cicatrize; sem dúvida alguma, (a ferida) estará cicatrizada em pouco tempo.

Edição Semidiplomática

Semidiplomatic edition

[Fol. a2v]

1. ¶ Et nota / que si vulnus fuerit in capite sernetur iste

2. ordo. Si vulnus fuerit paruum / curetur sicut vul

3. nus simplex / sicut dixi in capitullo primo. Preterea

4. debetis notare que si vulnus fuerit cum incisisone

5. aut fratura cra<n>ei1 1 <cramei>, no impresso. / priusquam apponatur iste balsa=

6. mus debetis habere intentionem ad incisionen et

7. ad fracturam. Et habita ista intentione / aggregen=

8. tur labia: et posteat ponatur desuper de isto bas=

9. samo. Et hoc debetis facere qualibet die vsquequo

10. vulnus fuerit consolidatum. Et si dolorem ant fe=

11. brem habuexit iste vulneratus: in tali casu debetis

12. eum facere phlebotomari ex parte opposita: si=

13. cut precipiunt doctores: et alijs remedijs vti sicut

14. in tali casu competit. Et hoc sufficit pro experto

15. cirurgia.

16. ¶ De vulnere facto in pectore.

17. SI aliquis fuerit vulneratus in pec=

18. tore: et tale vulnus non fuerit pe=

19. netrans: tunc curetur sicut vulnus

20. simplex. Et si vulnus fuerit pene=

21. trans / curetur sicut vulnera penet[r]an

22. tia: sed in vulnere penetranti debetis facere vnum

23. et est vt in illa tenta quam intus apponitis vt liquo

24. res solene / exire / prius vt apponatur ista tenta vn=

Tradução

Translation

Lembre-se que, se a ferida for na cabeça, siga essa ordem. Se a ferida for pequena, esta deve ser tratada como uma ferida simples, como eu disse no primeiro capítulo. Primeiro, observe se a ferida apresenta alguma incisão ou fratura do crânio. Antes de aplicar o bálsamo, deve-se certificar se há incisões ou fratura. E, com essa certeza, junte os lábios da ferida, e aplique o bálsamo em seguida. Deve-se repetir isso todos os dias, até a ferida cicatrizar. Se esse ferido tiver dor antes da febre; então se deve fazer uma flebotomia na parte oposta, conforme fazem os doutores, e utilizar outros remédios, como convém em tais casos. Isso basta para um entendido em cirurgia.

Sobre a ferida feita no peito

Se alguém se ferir no peito, e se sua ferida não for profunda, esta deve ser tratada como uma ferida simples. E se essa ferida for profunda, ela deve ser tratada como uma ferida profunda; mas na ferida profunda deve-se utilizar um único recurso, aplicando o que segue naquela fenda: unte-a com esse bálsamo, a fim de que os líquidos saiam espontaneamente antes de usá-lo.

Edição Semidiplomática

Semidiplomatic edition

[Fol. a3]

1. gatur ex isto balsamo: quia habet proprietatem ma=

2. ximam ad attrahendum materias absconditas. Et

3. hoc debetis facere a primo die vsque ad septimum diem

4. Et post septimum debetis applicare istum balsa=

5. samum in forma liquida: et hoc cum siringa cum ali=

6. quo lauatorio: et videbitis mirabilia multa. Et

7. cum adiutorio dei et cum isto liquore in paucis die=

8. bus sanabitur: quia per me est valde expertum.

9. ¶De modo bibendi istum bal=

10. samum in vulneribus penetran=

11. tibus.

12. Recipe.

13. SIruporum violarum et en=

14. dibie. aequaliter dragma .j.2 2 añdZ .j. aque bu=

15. gulose .dragma.ij. balsami. dragma.

16. j. misce et bibat omni

17. die in ortu solis/ quia fa=

18. cit multum ad proposi

19. tum / et ad consolidan=

20. dun omnia vulnera in

21. trinseca / et maxime in

22. vulneribus pectoris / quia adiuuat ad consolida=

23. tionem. Ex modo dicto competit in omni vulnere a

24. planta pedis vsque ad verticem capitis intus et extra.

25. Sit deus laudabilis et gloriosus per infinita secula

Tradução

Translation

Esta tem a propriedade máxima de atrair matérias desconhecidas. E isto deve ser feito do primeiro ao sétimo dia. E depois do sétimo dia este bálsamo deverá ser aplicado em sua forma líquida: e isto com uma seringa em outra lavagem. E pode-se notar muitos resultados. Com o auxílio de Deus e com este líquido, em poucos dias a ferida estará sanada, porque para mim ele é muito eficiente.

Sobre o modo de embeber este bálsamo em feridas profundas.

Modo de preparo

Misture em xarope de violeta e endívia, em partes iguais, 1 dracma; água bugulosa 2 dracma, e bálsamo 1 dracma, e beba todos os dias ao nascer do sol, pois esta mistura faz muito bem para fechar e consolidar todas as feridas internas, sobretudo as feridas do peito, porque ajuda na sua consolidação. Assim sendo, convém passá-la em cada ferida desde a planta do pé até o alto da cabeça, por dentro e por fora. Que Deus seja louvado e glorioso pelos infinitos séculos

Edição Semidiplomática

Semidiplomatic edition

[Fol. a3v]

1. seculorum. Amen. Et propter maximam prolixitatem

2. omicto in quibus alis egritudinibus competit: suffi=

3. ciat nunc scire quo modo debetis ponere in soluta

4. continuitate aquacumque refacta.

5. ¶ De modo curandi in vulnere pene

6. tranti in capite vsque ad duram et vsque ad

7. substantiam cerebri.

8. NOta quod quando aliquis

9. est vulneratus in ca=

10. pite cum aliqua incisi=

11. one aut fractura: et

12. ista incisione aut fra=

13. tura fuerit penetraans

14. vsque ad duram : tu\n/c3 3 No impresso, <tuc>. an=

15. te quam apponatur iste

16. balsamus debetis cum

17. raspatoribus et cum lenticulari facere apertionem:

18. taliter vt liquores vel materie possint exire Et post

19. eat vt orificium fuerit factum/ applicetur de isto bal=

20. samo isto modo. Cum vna dragma istius balsami

21. debetis miscere duas partes de oleo infancino: et

22. cum sit ita mixtum / tunc apponatur intus supra duram

23. de ista mixtione. Et hoc debetis facere vsquequo ac

24. cidentia fuerint remissa. Et postea iterum applice=

Tradução

Translation

dos séculos. Amém. Sem mais delongas, deixo de citar em que outras doenças é utilizada: basta saber agora como aplicá-la apenas com água filtrada.

Sobre como curar uma ferida profunda na cabeça até a dura-máter e até a base do cérebro

Saiba que se alguém se ferir na cabeça com alguma incisão ou fratura, e se esta incisão ou fratura chegar até a dura-máter, então, antes de aplicar este bálsamo, deve-se, com raspadores e lenticulares, fazer uma abertura, de modo que os líquidos ou as matérias possam sair. E depois de fazer o orifício, aplique este bálsamo da seguinte maneira: misture um dracma deste bálsamo com duas partes de óleo infancino, e, quando estiver tudo misturado, coloque esta mistura sobre a dura-máter. E isso deve ser feito até os cortes diminuírem. Depois, aplique novamente

Edição Semidiplomática

Semidiplomatic edition

[Fol. a4]

1. tur cum vna parte de melle rosace et cum duabus partibus

2. de isto balsamo. Et quando dura fuerit mundificata

3. tunc applicetur iste balsamus supra vulnus vngen=

4. do totum vulnus vsquequo vulnus fuerit consolida=

5. tum. Et isto modo debet applicari in vulnere pe=

6. netranti in capite. Et ita seruetur iste ordo / et videbi=

7. tis magnum auxilium. Sed debetis notare vnum / quod

8. accidentia corrigantur sicut dixi in capitullo de vulne=

9. re composito. Sit deus laudabilis cum sua matre.

10. Amen.

11. NOta si aliquis habuerit vlceram in lingua vel

12. in fauce vel in aliquo loco intus in ore / faci=

13. at istum gargarismum: et in breuiori tempore. sanabitur

14. ¶ Recipe.

15. AQue rosarum plantaginis. aequaliter dragma iiij. balsami.

16. dragma ij.. misce et fiat gargarismus. istud gargaris=

17. mum per me est valde expertum / quia vidi multos esse

18. sanos. Et si vlcus fuerit multum corrosiuum / vn=

19. gatur cum isto balsamo: et post duas horas faciat

20. gargarismum supra dictum.

21. Laus deo.

Tradução

Translation

com uma porção de mel de rosas e com duas porções deste bálsamo. E quando a dura-máter estiver limpa, aplique bálsamo sobre a ferida, untando toda a ferida até que essa se consolide. E assim deve-se aplicar na ferida profunda na cabeça. Siga essa ordem e terá um grande resultado. Mas observe que um corte tem de ser feito como eu falei no capítulo sobre a ferida composta. Que Deus seja louvado com sua Mãe. Amém.

Saiba que, se alguém tiver uma úlcera na língua, na garganta ou em outro lugar dentro da boca, faça esse gargarejo e em pouquíssimo tempo estará curado.

Modo de preparo

Misture em partes iguais, água de rosas de tanchagem, quatro dracmas, e bálsamo dois dracmas, e faça um gargarejo. Esse gargarejo é muito eficiente, posto que vi muitas pessoas se curarem com ele. E se a úlcera estiver muito corroída, unte-a com esse bálsamo, e duas horas depois faça o gargarejo supracitado.

Graças a Deus.

NOTAS

Tradução/Translation

Ana Thereza Basílio Vieira e Henrique Cairus

  • 1
    <cramei>, no impresso.
  • 2
    añdZ .j.
  • 3
    No impresso, <tuc>.
  • Datas de Publicação

    • Publicação nesta coleção
      09 Jan 2007
    • Data do Fascículo
      Dez 2005
    Casa de Oswaldo Cruz, Fundação Oswaldo Cruz Av. Brasil, 4365, 21040-900 , Tel: +55 (21) 3865-2208/2195/2196 - Rio de Janeiro - RJ - Brazil
    E-mail: hscience@fiocruz.br