Acessibilidade / Reportar erro

Manifesto por uma psicopatologia clínica não estatística

EDITORIAL

Manifesto por uma psicopatologia clínica não estatística

Através do presente texto, os profissionais e organizações signatários, pronunciam-se a favor de critérios clínicos de diagnóstico e, portanto, contra o imposto pelo Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders ou DSM, da American Psychiatric Association, como único critério para a clínica da sintomatologia psíquica.

Desejamos partilhar, debater e criar consensos em torno do conhecimento clínico - logia - que diga respeito ao pathos psíquico - padecimento sintomático e não doença ou enfermidade - a fim de questionar uma noção de saúde psíquica estatística ou normativa, assim como a impostura clínica e intelectual implicadas nas noções de distúrbio, desordem, transtorno, perturbação e doença mental. Queremos também denunciar a imposição do tratamento único - terapias tipificadas para transtornos formatados - desprezando diferentes quadros teóricos e estratégias terapêuticas, bem como a liberdade de escolha dos pacientes.

Atualmente assistimos ao aparecimento de uma prática clínica cada vez menos dialogante, mais indiferente às manifestações do sofrimento psíquico e aferrada a protocolos e a tratamentos exclusivamente paliativos visando consequências e não suas causas. Como diz G. Berrios (2010),

Enfrentamos uma situação paradoxal em que se pede aos clínicos que aceitem uma radical mudança na forma como desenvolvem o seu trabalho (por exemplo, colocando de lado o saber acumulado pela sua própria experiência a favor de ditames de dados estatísticos impessoais), quando, na realidade, as certezas clínicas de hoje são determinadas por dados estatísticos de teóricos, gestores de empresas (como o Cochrane Institute) e por investidores que, financiando apenas o que dá lucro, determinam onde se coloca o dinheiro para a pesquisa.

Defendemos, por isso, um modelo de saúde em que a palavra seja um valor a ser promovido e onde cada paciente seja considerado em sua singularidade. A defesa da dimensão subjetiva implica uma confiança do que cada um põe em jogo para tratar o que nele mesmo se revela como insuportável, estranho a si mesmo ainda que ao mesmo tempo familiar.

Manifestamos a nossa repulsa por políticas assistencialistas que buscam a segurança em detrimento de direitos e liberdades. Repudiamos políticas que, "para o bem do paciente" e sob o pretexto de boas intenções, o reduzem a um cálculo do seu rendimento, a um fator de risco ou a um índice de vulnerabilidade que deve ser eliminado, por vezes à força.

Em qualquer disciplina, a aproximação da realidade de seu campo realiza-se por meio de uma teoria. Este saber, limitado, não deve confundir-se com "A Verdade", na medida em que atuaria como ideologia ou religião, onde qualquer pensamento, acontecimento, ou até a linguagem utilizada, estariam ao serviço de forçar o re-ligare entre saber e verdade. Todo clínico com um certo espírito científico sabe que sua teoria é o que Aristóteles chamaria um Organon, isto é, um instrumento para abordar uma realidade sempre mais plural e mutável, e onde as categorias propostas deixam espaço à manifestação dessa diversidade, permitindo por essa via a expansão teórica e prática. Esta concepção opõe-se à ideia de um canon, no sentido daquilo que necessária e obrigatoriamente, pela prescrição, as coisas são e hão de funcionar de determinada maneira. Sabemos as consequências desta posição que, a partir da orientação passa ao normativo, ao prescritivo, para finalmente converter-se ao coercitivo. É aqui onde o saber se transforma num exercício de poder sancionador, num sentido amplo, do que obedece ou desobedece o canon. Ordenação da subjetividade à Ordem Social reclamada pelos mercados. Tudo para o paciente sem o paciente. Um saber sem sujeito é desde logo um poder sobre o sujeito, chamado de Autoritarismo científico por J. Peteiro.

Por tudo isto, manifestamos nossa oposição à existência de um Código de Diagnóstico Único, Obrigatório e Universal.

Por outro lado, o modelo ateórico de que o DSM se vangloria, e que pretende se confundir com objetividade, evidencia, antes de tudo, sua falha epistemológica. Basta recordar a sua indefinição sobre o que pode ser entendido por distúrbio mental ou por saúde psíquica. Os conteúdos dessa taxonomia psiquiátrica respondem muito mais a pactos políticos do que a observações clínicas, o que constitui um problema epistemológico gravíssimo.

Quanto ao método classificatório do DSM, verificamos que é possível classificar, agrupar ou amontoar muitas coisas sem que com isso se estabeleça uma entidade nosológica num campo específico. Por último, e na mesma linha, a estatística utilizada no DSM baseia-se numa frágil base: a ambiguidade do objeto sobre a qual opera, isto é, o conceito de perturbação mental. A estatística apresenta-se como uma técnica, uma ferramenta, que pode ser colocada a serviço de múltiplas causas de todo o tipo. E são sempre pessoas que manejam itens e valores de base da curva estatística e que decidem aproximadamente o deslocamento da margem do que se vai, posteriormente, quantificar e interpretar.

Neste contexto de confusão e empobrecimento conceptuais, a próxima publicação do DSM-V pressupõe uma clara ameaça: ninguém ficará de fora daquilo de que se ocupa, do que enferma. Não restará espaço para a saúde, enquanto mudança, movimento, complexidade ou multiplicidade de formas. Todos doentes, todos transtornados. Qualquer manifestação de mal-estar será rapidamente transformada em sintoma de uma perturbação que necessitará ser medicali-zada indefinidamente, até a morte. É este o grande salto realizado sem qualquer rede epistemológica: da prevenção à predição.

Quadros de diagnóstico mais abrangente para as perturbações existentes ou novos diagnósticos que poderão ser absolutamente correntes na população geral. Disto nos adverte Allen Frances, chefe do grupo de trabalho para o DSM-IV na sua obra Opening Pandora's Box: The 19 Worst Suggestions for DSM-V. Referindo--se às novas perturbações incluídas no DSM-V, este autor cita alguns dos novos diagnósticos problemáticos: a síndrome de risco de psicose ("é certamente a mais preocupante das sugestões; a taxa de falsos positivos será alarmante, 70% a 75%"). A perturbação mista de ansiedade depressiva. O distúrbio cognitivo menor, ("está definido por sintomas sem especificidade (...) o critério de diagnóstico foi fixado de modo a abranger uns enormes 13,5% da população"). A compulsão alimentar; a perturbação disfuncional de caráter com disforia, a parafilia coerciva, a hipersexualização etc. Aumenta-se, portanto, o número de perturbações assim como o campo semântico de muitas delas. É o caso da famosa perturbação de hiperatividade com déficit de atenção, já que se permite o diagnóstico baseado apenas na presença de sintomas, sem que haja incapacidade; além disso, o número de sintomas requerido para o diagnóstico de adultos foi reduzido pela metade. O diagnóstico de PHDA também contempla casos de autismo, o que implicaria a criação de duas falsas epidemias e promoveria o aumento do consumo de estimulantes numa população especialmente vulnerável. Se ao tratamento estatístico juntarmos a heterogeneidade temática dos grupos de trabalho, que se multiplicam e vão da identidade de gênero à adaptação dos impulsos, passando pela hipersexualidade, as alterações de humor etc., é forçoso reconhecer que estas classificações internacionais são totalmente desligadas de qualquer referencial teórico de modo a ficarem livres de qualquer tipo de controle de rigor epistemológico. Não obstante, não acreditamos que as classificações e tratamentos possam ser neutros em relação às teorias etiológicas, como se pretende, e ao mesmo tempo ser neutras a respeito da ideologia do Controle Social e de interesses extraclínicos.

Paul Feyerabend, em Science. The Myth and its Role in Society (1975), diz--nos: "Basicamente não existe diferença entre o processo que conduz ao enunciado de uma nova lei científica e o processo que precede a uma nova lei na sociedade". "Parece que", prossegue esse autor em Farewell to Reason, "o mundo em que vivemos é demasiado complexo para ser compreendido por teorias que obedecem a princípios (gerais) epistemológicos. Os cientistas e os políticos - ou qualquer um que tente compreender e/ou influir no mundo -, tendo em conta esta situação, violam regras universais, abusam dos conceitos elaborados, distorcem o conhecimento já obtido e boicotam constantemente as tentativas de impor uma ciência no sentido adotado por nossos epistemólogos".

Finalmente, queremos chamar a atenção para o perigo que constitui para a clínica da sintomatologia psíquica, o fato de os novos clínicos estarem formados, deliberadamente, na ignorância da psicopatologia clássica, pois esta responde à dialética entre teoria e clínica, entre saber e realidade. Psicopatologia clínica que já não se ensina em nossas universidades. Não obstante, a instrução é feita no modelo da prescrição psicofarmacológica: universalização da prescrição farmacológica para todos e para tudo, que em nada se diferencia de um distribuidor automático de rótulos e de medicação. O que denunciamos é o desconhecimento dos fundamentos da psicopatologia, um obscurecimento importante na hora de conhecer o paciente e, em consequência, uma mais que considerável limitação na hora de diagnosticar.

Na medida em que o conhecimento é a forma mais ética que temos de abordar uma realidade plural, a coexistência de diferentes saberes sobre a complexidade do ser humano não é um problema. Por tudo isto, propomos levar a cabo ações com o objetivo de pôr um limite a todo este processo crescente de classificação internacional e de trabalhar com critérios de classificação que tenham uma sólida base psicopatológica advindos exclusivamente da prática clínica.

Barcelona, Espanha, 14 de abril de 2011.

Para assinar o manifesto, apoio pessoal: http://goo.gl/h62fE

Agradecemos a máxima difusão deste manifesto.

Informação e contato: http://stopdsm.blogspot.com

Instituições que desejam aderir: stopdsm@gmail.com

Grupos, associações e instituições que apoiam o manifesto para a psicopatologia clínica não estatística

1. AAPIPNA - Asociación Aragonesa para la Investigación del Niño y el Adolescente. Zaragoza, España

2. ABBA - Centro de Psicología. Burgos, España

3. ACCEP - Asociació Catalana per a la Clínica i l'Ensenyament de la Psicoanàlisi. Barcelona, España

4. ACIPPIA - Asociación cultural para la formación e investigación en psicoterapias psicoanalíticas. Madrid, España

5. Acto analítico. Intervenciones para la salud y el bienestar psico-social. Barcelona, España

6. Acto, Centro de Asistencia Psicoanalítica, Psiquiátrica y Psicológica. Barcelona, España

7. ADEMM - Usuaris de Salut Mental de Catalunya. Barcelona, España

8. AFPC. Asociació de Filosofía Pràctica de Catalunya. España

9. (a)grupación psicoanalítica de Alicante. España

10. ALEPH - Association pour l'étude de la psychanalyse et de son histoire. Francia

11. Apertura. Estudio, Investigación y Transmisión del Psicoanálisis. Barcelona, España

12. APHICE - Asociación de Psicoterapia Humanista Integrativa y Counselling. España

13. APOP - Asociación de Psicoterapia Operativa Psicoanalítica. España

14. APPOPS - Association des Psychologues et Psychothérapeutes d'Orientation Psychanalytique de Suisse

15. Après Coup. Sociedad Psicoanalítica. Buenos Aires, Argentina

16. Area 3. Asociación para el Estudio de Temas Grupales, Psicosociales e Institucionales. Madrid, España

17. Area Infancia y Adolescencia de la Dirección de Salud Mental del Ministerio de Salud de la Provincia de Santa Fe. República Argentina

18. ARPP - Association pour la recherche en Psychothérapie Psychanalytique. Belgique

19. Asociacion Española de Psico-Somatoterapia

20. Asociacion Madrileña de Terapia de Familia Pareja y otros Sistemas Humanos - AMTPFOSH. España

21. Asociación ALTXA. Asociación para la Promoción de la Salud de Niños y Adolescentes. Bilbao, España

22. Asociación Análisis freudiano en España. Madrid

23. Asociación Argentina de Psicología y Psicoterapia de Grupo

24. Asociación Bick España (A.B.E.)

25. Asociación Científica de Medicina Antroposófica. Madrid, España

26. Asociación de Estudios Psicoanalíticos de Salamanca (ASEPS). España

27. Asociación de Profesionales del Hospital de Niños Ricardo Gutierrez. Buenos Aires, Argentina

28. Asociación de Terapia Neural 2006. Sabadell, España

29. Asociación Escuela Argentina de Psicoterapia para Graduados. Rep. Argentina

30. Asociación Española de Historia del Psicoanálisis. AEHP. Barcelona, España

31. Asociación Española de Psicoterapia Psicoanalítica Oskar Pfister. Madrid, España

32. Asociación Española de Psicoterapias Cognitivas. Barcelona, España

33. Asociación Estatal de Profesionales de la Sexología. España

34. Asociación Galega de Salud Mental

35. Asociación Gallega de Psicoanálisis

36. Asociación Granabip-Bipolares de Granada. España

37. Asociación Hispanoamericana de Psicosomática

38. Asociación Internacional de Psicología Analítica

39. Asociación para la Docencia e Investigación en Salud Mental de Eivissa y Formentera. ADISAMEF (Baleares)

40. Asociación Psicoanalítica Argentina (APA). Sociedad componente de la Asociación Psicoanalítica Internacional - IPA - y de la Federación Psicoanalítica de América Latina - FEPAL

41. Asociación Psicoanalítica de Durango. Associació México

42. C. FRONTS. Clínica en les fronteres. Barcelona, España

43. Asociación socio cultural Radio Nikosia. Barcelona, España

44. Associació Catalana de Psicoteràpia Psicoanalítica. ACPP. Barcelona, España

45. Associació CENTRE L'ALBA. Barcelona, España

46. Associació Cultural Dansalut. Barcelona, España

47. Associació Saräu. Barcelona, España

48. Associació TEAdir de padres, madres y familiares de personas con TEA. Trastorno del Espectro Autista (Autismos y Síndromes de Asperger). Barcelona, España

49. Association des Forums du Champ Lacanien de Wallonie. Belgique

50. Association des Psychologues freudiens. France

51. Association du Pont Freudien. Montréal. Canada

52. Association Psychanalyste dans la Cité. Bagnols-sur-Cèze, Languedoc-Roussillon, France

53. Association SERPSY Soins Études Et Recherches En Psychiatrie, Paris, France

54. Associazione Culturale Sàndor Ferenczi. Firenze, Italia

55. Associazione Lacaniana Italiana di psicoanalisi

56. Aula Gestalt. Barcelona, España

57. Aula de Psicoanálisis. Barcelona, España

58. Aula de Psicodrama. Alicante, España

59. AUPPF. Associação Universitária de Pesquisa em Psicopatología Fundamental. São Paulo, Brasil

60. Carreras de Especialización en Psicoanálisis con Niños y en Psicoanálisis con Adolescentes de la Universidad de Ciencias Empresariales y Sociales (en convenio con la Asociación de Psicólogos de Buenos Aires. Argentina

61. CDIAP Magroc. Terrassa. Barcelona, España

62. CDIAP-Mollet Centre de Desenvolupament Infantil i Atenció Precoç, de Mollet del Vallès. Barcelona, España

63. CEE Vi.la Joana. Barcelona, España

64. Ce.sa.men.de. Buenos Aires, Rep. Argentina

65. CEDAP Centre d'Atenció Psicomèdica. Granollers. Barcelona, España

66. Centre Aïna de Psicoanálisis. Mataró. Barcelona, España

67. Centre Assistencial de Salut i Educació de Vilassar de Dalt. Barcelona, España

68. Centre d'Higiene Mental de Cornellà. Cornellà. Barcelona, España

69. Centre de Dia Infanto juvenil L'ALBA. Barcelona, España

70. Centre de Psicologia Clínica Provençals. Barcelona, España

71. Centre de Psicología Mataró. Barcelona, España

72. Centre de psicoteràpia La Saó. Tarrassa. Barcelona, España

73. Centro Comunitario de Protección y Desarrollo Estudiantil Santa Rosa de Valencia. Venezuela

74. Centro de Orientación Sociolaboral y Clínica "El Molinet". Alicante, España

75. Centro de Psicoterapia Humanista SORTZEN. Bilbao, España

76. Centro Françoise Dolto. Palencia. Castilla y León, España

77. Centro regional Zona Atlántica de la Universidad Nacional del Comahue (CURZA) Rep. Argentina

78. Centro Studi e Ricerche Scuola di Prevenzione Josè Bleger

79. Cercle d'estudis en Salut Mental del Vallès. Barcelona, España

80. CET Despertares. Eceiza, Rep. Argentina

81. CILA. Collège International de l'Adolescence. París, France

82. Clínica EOS. Clínica de terapias. Sant Cugat del Vallès. Barcelona, España

83. Colegio Profesional de Psicólogos de Salta. Argentina

84. Collège de clinique psychanalytique de Paris

85. Collège International de Psychanalyse et d'Anthropologie. CIPA. Francia

86. CONSULTORIA PSICOLÒGICA.Serveis de psicologia. Barcelona, España

87. CONVOCA, Asociación de Atención Psicológica. Barcelona, España

88. CPPL. Recife-PE, Brasil

89. CORPO FREUDIANO. Escola de Psicanálise. Brasil

90. CP-ALEPH Collège des psychanalystes ALEPH. Francia

91. Discurso Freudiano. Escuela de Psicoanálisis. Buenos Aires, Argentina

92. EAP B-25 de Badia i Barberà del Vallès. Barcelona, España

93. École de Psychanalyse des Forums du Champ Lacanien. France

94. EFPP European Federation for Psychoanalytic psychotherapy in the public sector.

95. EPPA - Escola Paulista de Psicologia Avançada. Brasil

96. Equip Clínic CIPAIS. Barcelona, España

97. Equipo de investigación "Efectos sociales de la globalización del DSM-V" de la Facultad de Psicología de la Universidad de Rosario. Argentina

98. Escola de Clínica Psicoanalítica amb Nens i Adolescents. ECPNA. Barcelona, España

99. Escuela de Clínica Psicoanalítica con Niños y Adolescentes de Madrid.

100. Escuela de Psicoanálisis de los Foros del Campo Lacaniano - F7 (España)

101. Escuela de Psicoanálisis de los Foros del Campo Lacaniano: Foro Tucumán/Salta de Argentina

102. Escuela de Psicologia Grupal y Análisis Institucional Enrique Pichon-Rivière. Chile

103. Escuela de Terapia Gestalt de Zaragoza. España

104. Escuela Española de Psicoterapia y Psicoanálisis

105. Escuela Española de Terapia Reichiana (Es.Te.R.)

106. Espace analytique. Paris, France

107. Espacio Psicoanalitico de Barcelona. EPBCN. España

108. Espacio Psicoanalitico. Asociación para la extensión del psicoánalisis en la Comunidad de Madrid.

109. Espacio Psicoanalítico de Pamplona. España

110. Espai Clínic Psicoanalític de FILIUM. Barcelona, España

111. Federación de Psicólogos de la República Argentina. FePRA

112. Asociación para la prevención del maltrato al niño. Madrid, España

113. Foro Andaluz de Bienestar Mental. España

114. Foro Psicoanalítico de Madrid de la IF-EPFCL

115. Foro Psicoanalítico Valenciano. Valencia, España

116. Forum du Champ Lacanien de Liège. Belgique

117. Freuds Agorá - Skole for psykoanalysen. København. Danmark

118. Fundacio Cassiá Just. Catalunya, España

119. Fundació Orienta. San Boi de LLobregat. Barcelona, España

120. Fundación C.I.TI.D.A.D. Centro de Investigación y Tratamiento integral para Dependientes de Alcohol y Drogas. La Plata, Argentina

121. Fundació Congrès Català de Salut Mental. FCCSM. Barcelona, España

122. Fundació Eulàlia Torras de Beà. Institut de Psiquiatría i Psicología. Barcelona, España

123. Fundació Lethe. Barcelona y Girona, España

124. Fundació Puigvert. Centre de psicologia clínica. Barcelona, España

125. Fundación C. G. Jung. España

126. Fundación Europea para el Psicoanálisis. España

127. Fundación INTRAS. España

128. Fundación Psicoanalítica/Madrid 1987

129. Fundación Psicooncológica de Buenos Aires. Argentina

130. Fundación RedesLife. España

131. Fundación Rumbos. Buenos Aires, Argentina

132. Fundación Sociedades Complejas. Proyectos en Salud y Educación. Argentina

133. Fédération Francophone Belge de Psychothérapie Psychanalytique. Bruxelles

134. Fédération Nationale Agrée des Psychologues Praticiens d'Orientation Psychanalytique de Belgique (APPPsy) Bruxelles, Belgique

135. Fédération professionnelle des psychologues cliniciens et des psychologues psychothérapeutes. Belgique

136. Fòrum Psicoanalític de Barcelona, España

137. Fòrum Psicoanalític Tarragona

138. Fórum sobre Medicalização da Educação e da Sociedade. Brasil

139. FORUMADD. Equipo interdisciplinar contra la patologización y medicalización de la infancia y la adolescencia. Argentina.

140. GAURDANIK. Grupo psicología clínica. San Sebastian, España

141. GEPU. Grupo Estudiantil y Profesional Universidad del Valle. Cali, Colombia

142. GIU' LE MANI DAI BAMBINI. Campagna Nazionale. Italia

143. Gradiva, Associació d'Estudis Psicoanalítics. Barcelona, España

144. GRUP, espai de psicoteràpia, treball corporal, comunicació i creativitat. Barcelona, España

145. Groupe interdisciplinaire-interuniversitaire de perinatalite ULB/UCL. Bruxelles, Belgique

146. Grup Alfa. Institut de treball grupal i familiar. Barcelona, España

147. Grup de Psicoanàlisi Relacional i Social. GPRIS. Barcelona, España

148. Grupo de estudios psicoanalíticos. Foro campo lacaniano. Galicia, España

149. Grupo Psicoanalítico de Barcelona. España

150. Grupo Psicoanalítico de Orientación Lacaniana de Santiago de Cuba

151. Grupo Zurbano de Terapia Familiar. Madrid, España

152. Hablamos. Psicoanálisis en la radio. Radio Kanal Barcelona, España

153. Institut de Formation à l'Intervention en Santé Mentale. Belgique

154. Institut de Psicologia Analítica Carl Gustav Jung (ICGJ) Barcelona, España

155. Instituto de Formación de la Sociedad Chilena de Psicoanálisis. Chile

156. Instituto de Terapia Neural. Sabadell, España

157. Instituto Europeo de Psicoterapias de Tiempo Limitado. Madrid, España

158. Instituto Nacional de Neurociencias y Psicoanálisis. México

159. Instituto Galene de Psicoterapia. Madrid, España

160. Instituto Terapia de Reencuentro. Valencia, España

161. Instituto Valenciano de Psicología y Psicoterapia Analítica (IVaPA)

162. Intercanvis/Intercambios Papers de psicoanàlisi Papeles de psicoanálisis. Barcelona, España

163. ISURI. Escuela de Terapia Gestalt. Blanes

164. iPsi, Centre d'Atenció en Salut Mental - iPsi, Formació psicoanalítica. Barcelona, España

165. Kairós Associació per l'estudi, recerca i divulgació de la psicoanàlisi. Barcelona, España

166. Kur Klinikum. Barcelona, España

167. La era. Espacio abierto a la diversidad infantil y adolescente. España

168. La Otra Psiquiatría. Valladolid, España

169. La Revolución Delirante. Movimiento de Jóvenes Profesionales de la Salud Mental. Valladolid. España

170. La Trama Psi. Servicio de Acompañamiento Terapéutico e Integración Socioeducativa. Córdoba, Argentina

171. LI.S.T.A. Libera Scuola di Terapia Analitica. Milano, Italia

172. Llibreria Xoroi. Barcelona, España

173. Logos Clínica Psicoanalítica. Barcelona, España

174. Los Naranjos Comunidad Terapéutica. San Pedro, Prov. Buenos Aires, Argentina

175. Metàfora, centre d'estudis d'artteràpia. Barcelona, España

176. Mi Encuentro, Asociación civil - Escuela especial, Centro de día. Muñiz, Buenos Aires

177. MM Psicólogos. Ferrol. A Coruña. España

178. MP - Consultora y Asesora en Psicologìa y Educaciòn. Buenos Aires, Argentina

179. NAAP National Association for the Advancement of Psychoanalysis. New York. USA

180. Núcleo de Pesquisa e Extensão em Psicanálise da Universidade Federal de São João del Rei. Brasil

181. ONG Casa de la Mujer. Rosario, Argentina

182. Patologías actuales en la Infancia. Buenos Aires, Argentina

183. Phoenix Espai Terapèutic. Barcelona, España

184. PLACE. Psychoanalysis Los Angeles California Extension. USA

185. Plataforma Internacional contra la medicalización de la Infancia

186. Plataforma NOGRACIAS. España

187. Plataforma Psicoanálisis Siglo XXI. Barcelona, España

188. Profesionales Latinoamericanos/as contra el Abuso de Poder. Buenos Aires/ Montevideo

189. Programa "Cuidar-Cuidando". Buenos Aires, Argentina

190. Programa Radial Psi. Buenos Aires, Argentina

191. Projeto de Investigação e Intervenção na Clínica das Anorexias e Bulimias (Departamento de Psicanálise/Instituto Sedes Sapientiae), São Paulo, Brasil

192. Projeto Transversões - Projeto Integrado de pesquisa Saúde Mental, Desinstitucionalização e Abordagens psicossociais Escola de Serviço Social da UFRJ. Rio de Janeiro, Brasil

193. Psychanalyse Actuelle. Paris, France

194. Psycorps (École Belge de Psychothérapie Psychanalytique à Médiations). Belgique

195. Quidem, Escuela Aragonesa de Psicoanálisis Aplicado. Zaragoza, España

196. Radio - a. France

197. Red Asistencial de Buenos Aires. Institución de Asistencia y Formación en Salud Mental. Argentina

198. Red de psicoanalistas. Rosario, Argentina

199. Red de Trabajo y Salud Mental. Santiago de Chile

200. RED-CAPS. Red de mujeres profesionales de la salud. España

201. REDI-Red por los Derechos de las Personas con Discapacidad. ONG en Derechos Humanos. Argentina

202. RESSORGIR Associació de Familiars i amics de persones afectades de malaltia mental. Barcelona, España

203. Revista Latinoamericana de Psicopatologia Fundamental. São Paulo, Brasil

204. Revista de Psicoterapia Bonding. España

205. SATIS Servei d'acompanyants terapèutics per a la Inserció Social. Barcelona, España

206. Schweizerische Gesellschaft für Analytische Psychologie. Bern

207. Sección de Psicoanálisis de la Asociación Española de Neuropsiquiatría. Madrid, España

208. Seminaires psychanalytiques de Paris. France

209. Seminari de Psicoanàlisi de Tarragona

210. Sociedad de Estudios Psicosomáticos Iberoamericana. SEPIA. España

211. Sociedad Española de Medicina Psicosomática y Psicología Médica. Madrid, España

212. Sociedad Española de Psicología Analítica - SEPA

213. Sociedad Española de Psiquiatría y Psicoterapia del Niño y del Adolescente - SEPYPNA. Madrid, España

214. Sociedad Paraguaya de Logoterapia. Asunción, Paraguay

215. Sociedade Portuguesa de Psicanálise

216. Societat Catalana de Rorschach i Mètodes Projectius. Barcelona, España

217. STIRPE. Centro de diagnóstico y de Terapia Familiar y de Pareja. Madrid, España

218. Triciclo: Clínica Psicanalítica+Centro de Estudos. Brasília, Brasil

219. Ufficio Stampa Ortofonologia Roma. Italia

220. UMBRAL, Red de asistencia "psi". Barcelona, España

221. Unidad médica educativa L'ALBA. Barcelona, España

222. Union Syndicale de la Psychiatrie. USP. France

223. www.lenguajeaprendizaje.com.ar. Rep. Argentina

Datas de Publicação

  • Publicação nesta coleção
    01 Out 2013
  • Data do Fascículo
    Set 2013
Associação Universitária de Pesquisa em Psicopatologia Fundamental Av. Onze de Junho, 1070, conj. 804, 04041-004 São Paulo, SP - Brasil - São Paulo - SP - Brazil
E-mail: secretaria.auppf@gmail.com